Bij ondiepe grondwaterwinning wordt het grondwater gewonnen uit het eerste, meest ondiepe watervoerende pakket.

Dit kan een freatisch watervoerend pakket zijn (een zandlaag die doorloopt tot aan het maaiveld, links) of een semi confined watervoerend pakket (afsluiting door een deklaag van klei-, veen-, leem-, of zeer fijne zandlaagjes, rechts).

Locatie

Ondiepe winning van grondwater komt op grote schaal in Midden en Oost Nederland voor. Op de meeste locaties is een deklaag aanwezig, al varieert de dikte en het scheidend vermogen. In de duinen, Veluwe en in Zuid-Limburg is doorgaans geen deklaag aanwezig.

Effecten op de omgeving

Het ondiep winnen van grondwater heeft meestal het grootste effect op de omgeving. De winning heeft invloed op de stijghoogte (waterstand in het watervoerende pakket) en op de grondwaterstand (ondiepe waterstand) . De invloed op de stijghoogte is bijna altijd (significant) groter dan het effect op de grondwaterstand. Omdat de stijghoogte en de grondwaterstand veranderen, kan ook de grondwaterstroming veranderen, zowel in grootte als in richting. Meestal wordt een infiltratiestroming vergroot en een kwelstroming verkleind: soms kan lokaal een kwelstroming omslaan naar een infiltratiestroming. Deze veranderingen kunnen invloed hebben op de natuur, de watervoerendheid van beken en de verspreiding van verontreinigingen.
Het effect van een ondiepe winning is van vele factoren afhankelijk:

• de grootte van de onttrekking: hoe groter de onttrekking, hoe groter het effect;
• de aanwezigheid van een deklaag: hoe dikker en ondoorlatender de deklaag is, hoe meer deze laag het effect van de grondwaterwinning richting het maaiveld zal dempen. Bij een dikke deklaag is het effect van de winning op de grondwaterstand veel kleiner dan het effect op de stijghoogte;
• de doorlatendheid van het watervoerende pakket waaruit het grondwater onttrokken wordt: hoe fijner het zand, hoe steiler de onttrekkingskegel is;
• Omliggende drainage, zoals sloten, plassen en rivieren: Deze dempen het effect op de grondwaterstand.

Het effect van een ondiepe winning is dus erg locatiespecifiek. Een ondiepe freatische winning zonder deklaag heeft het grootste effect op de grondwaterstand.

Risico’s voor de waterwinning

Ondiepe grondwaterwinningen zijn relatief kwetsbaar voor risico’s vanaf het maaiveld en voor de activiteiten van andere grondwatergebruikers in het watervoerende pakket. Water stroomt vanaf het maaiveld richting de winputten en kan verontreinigingen uit bijvoorbeeld stedelijk gebied, landbouw of industrie meebrengen. Hoe dikker en hoe minder doorlatend de deklaag boven het pakket is, hoe langer dit proces duurt en hoe schoner het water uiteindelijk door de bodempassage wordt. Ondiepe winningen zonder deklaag zijn dus het meest kwetsbaar.
Bescherming van de winning gebeurt meestal op basis van de 25-jaarszone. Voor deze winningen kan het gelden dat het intrekgebied groter is dan de 25-jaarszone. Dit betekent dat op den duur verontreinigingen van buiten de 25-jaarszone ook naar de winning toestromen.

TERUG