Kwel en regenwater vasthouden in de binnenduinrand

Gebied

Schoonwatervallei is een van de projecten van de Coalitie Natuurlijke Klimaatbuffers. Dit is een coalitie van natuurorganisaties met als doel om natuurontwikkeling te koppelen aan klimaatadaptatie. De coalitie kreeg subsidie van de ministeries van VROM en I&M om concrete projecten uit te voeren.

De Groot Limmerpolder bij Castricum ligt tussen het Noord-Hollands Duinreservaat en het Alkmaardermeer. Ten westen van de polder liggen de hoge duinen. In de polder liggen van west naar oost de binnenduinrand, een strandwal waarop Castricum en Limmen liggen en de veengebieden. Een deel van het water uit de duinen stroomt via de Zeevelderbeek en het Koningskanaal naar de laaggelegen gebieden, maar het grootste deel als grondwater. De meeste kwel treedt op in de binnenduinrand en aan de randen van de strandwal.

Tot voor kort was het hele buitengebied in agrarisch gebruik en daar was het waterbeheer op gericht: in de winter werd het overschot aan kwel- en regenwater afgevoerd om de grondwaterstand voldoende laag te krijgen en in de zomer werd boezemwater ingelaten om de grondwaterstand voldoende hoog te houden. Maar in droge jaren was er soms al een tekort aan zoet boezemwater en door de klimaatverandering wordt de beschikbaarheid daarvan voor de landbouw in het gebied minder vanzelfsprekend. Om in de toekomst voldoende zoet water beschikbaar te hebben zijn er vanuit het Deltaprogramma Water twee strategieën: meer wateropslag in het IJsselmeer en efficiënter watergebruik in de regios. Dit laatste vraagt om technische oplossingen, maar om daarvoor maatschappelijk draagvlak te krijgen moest het besef van het schaarsteprobleem breed landen. In het gebiedsproces werden de gebiedspartners actief betrokken om te komen tot breed gedragen integrale oplossingen voor watertekort, wateroverlast en waterkwaliteit in combinatie met verbetering van de structuur voor landbouw, natuur, recreatie en andere functies. Het project ‘Schoonwatervallei, op weg naar een klimaatbestendige polder’ was een eerste fase, getrokken door Landschap Noord-Holland. Het vervolg betreft de hele Groot Limmerpolder en wordt getrokken door Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier.

Gebiedsdoorsnede van de duinen tot de Schermer (Uit Acacia water & ORG-ID, 2014)

Wensen

Vanuit de waterbeheerder (en streek) is de wens het vergroten van de beschikbaarheid van zoet water in tijden van droogte en voorkomen van wateroverlast. De Coalitie Natuurlijke Klimaatbuffers wilde hieraan bijdragen door ontwikkeling van EHSnatuur te combineren met inzet voor klimaatadaptatie en andere functies, zoals recreatie. In dit gebied lag de focus op herstel van de natuurwaarden van de binnenduinrand en verbinding tussen duin en veengebied.

Ingezette maatregelen

Het projectgebied Schoonwatervallei Castricum omvat ca 1000 ha. De eerste fase, de klimaatbuffer van 120 ha, bestaat uit het reeds begrensde en deels ingerichte deel van de EHS tussen de duinen van Bakkum en het Alkmaardermeer bij Akersloot. In dit gebied zijn de peilen opgezet om regen- en kwelwater langer vast te houden. Sinds 1990 is de grondwaterwinning in het duin sterk afgenomen en daardoor is de kwelstroom sterk toegenomen. Duinrellen worden hersteld en het schone water in het gebied wordt zoveel mogelijk gescheiden gehouden van het door landbouw beïnvloede  water uit de omgeving. Het schone kwelwater wordt door de nu bloemrijke graslanden gevoerd.

Ook wordt een flexibel peilbeheer ingevoerd.

Maatregelenkaart schoonwatervallei (Uit Zwartendijk et al., 2014)

Opbrengsten

• De voorjaarsgrondwaterstand in de nieuwe natuurgebieden gaat in aanzienlijke delen 20-30 cm omhoog. In de duinen zijn de grondwaterstanden meer dan een meter gestegen (gevolg van verminderde winning). De grondwaterstanden blijven langer hoog.
• De zoetwatervoorraad is vergroot. Op termijn zal dat niet alleen de hogere waterstand betreffen, maar zal ook de dikte van de zoetwaterbel in de brakke ondergrond groter worden.
• De waterkwaliteit in de sloten is sterk verbeterd en daardoor komen nu weer plant en diersoorten van een voedselarme situatie voor, zoals puntkroos en posthoornslak.
• De graslanden zijn bloemrijke hooilanden geworden, waarin zich al orchideeën (moeraswespenorchis, grote keverorchis), rondbladig wintergroen en velden grote ratelaar hebben gevestigd. Dit sluit fraai aan op de duinen.
• Door het water vast te houden worden piekafvoeren op de Schulpvaart verminderd.
• Een deel van het gebied is toegankelijk voor het publiek en geeft een uitbreiding van de al bestaande recreatiemogelijkheden. Grote delen zijn vanaf al bestaande wegen en paden te bewonderen.
• De sociale weerstand is afgenomen, veel omwonenden zijn nu enthousiast over de aantrekkelijke omgeving.
• Inmiddels is het gebiedsproces doorgegaan en zijn ook oplossingen voor andere delen van de polder uitgewerkt (Schoonwater kennisdocument 2014)

Tot slot:

Het project was niet gericht op een betere watervoorziening voor drinkwater, de winning in het duin is sinds 1990 juist sterk afgenomen. Het concept kan wel worden ingezet voor winning van water aan het einde van het systeem. Daarnaast kan de vergrote zoetwaterbel worden gebruikt als strategische watervoorraad.

Bloemrijke graslanden in de schoonwatervallei (Uit Zwartendijk et al., 2014)

Meer informatie

• Natuur zorgt voor droge voeten en schoon water (Vakblad natuur en landschap, april 2012, door L. Nijhuis)
• Kennisinventarisatie natuurlijke klimaatbuffer Schoonwatervallei Castricum (Zwartendijk et al., januari 2014)
• Schoonwatervallei: op weg naar een klimaatbestendige polder. juni 2014 (Acacia Water & Org-id)
• www.landschapnoordholland.nl
• www.klimaatbuffers.nl
• www.schoonwatervallei.nl