Beekwaterwinning in combinatie met natuur, landbouw en recreatie door beschermende maatregelen

Gebied

De Drentse Aa is het best bewaarde beek- en esdorpenlandschap van West-Europa. De Drentse Aa is een regionaal beeksysteem, het intrekgebied omvat ongeveer 200 km2 op het noordelijk deel van het Drents Plateau. Via tal van zijbeekjes watert dit gebied af op de hoofdbeek, de Drentse Aa, die bij Glimmen uitmondt in het Noord-Willemskanaal. Het stroomgebied is in gebruik als landbouwgrond en natuurgebied, en bevat veel kleine en enkele grotere woonkernen. De natuurwaarden zijn zeer hoog, een groot deel van het stroomgebied is aangewezen als Natura-2000 gebied en als Nationaal Landschap. Er is dan ook veel recreatie, vooral fiets- en wandelrecreatie, een groot aantal verblijfsvoorzieningen en horecabedrijven.

Ligging Drentse Aa (bron: Waterbedrijf Groningen)

Wensen

Natuur: verbetering waterkwaliteit voor natuurdoeleinden

Kwelbron in bovenloop bij Drentse Aa (bron: Waterbedrijf Groningen)

De provincie en natuurbeheerders streven naar de kenmerkende vegetatie en fauna van het dekzandlandschap met beekdalen. Daarvoor dient de waterhuishouding op orde te zijn, zowel wat betreft grondwaterstanden en kweldruk als waterkwaliteit. Op de hogere zandgronden vinden we droge en vochtige heiden en bossen en vennetjes. In de beekdalen komen kwelgevoede en soms overstroomde graslanden, moerassen en broekbossen (voorwaarden voor broekbossen) voor. Op sommige locaties zijn duidelijke kwelbronnen in de beek zichtbaar en plantensoorten die van dit voedselarme water afhankelijk zijn. In het gebied komen tal van bijzondere planten voor, zoals diverse orchideeën, klokjesgentiaan en de zwarte rapunzel. Daarnaast vertoeft ook de ijsvogel in het gebied van de Drentse Aa.

Voor deze natuurwaarden is het van belang dat de grondwaterstanden voldoende hoog blijven en het grondwater en beekwater schoon zijn. Ook is op diverse plekken basenhoudende kwel een noodzakelijke voorwaarde voor de natuur.

Landbouw: rendabele bedrijfsvoering

Langs de Drentsche Aa wordt op veel plekken landbouw bedreven. Deze boeren willen hun bedrijf op een rendabele wijze kunnen voortzetten

Winning: afname van verontreinigingen (vooral gewasbeschermingsmiddelen en biociden) in het oppervlaktewater.

Voor de drinkwatervoorziening in de provincie Groningen en een klein deel in Drenthe gebruikt Waterbedrijf Groningen (WBG) zowel grondwaterwinning als oppervlaktewaterwinning uit de Drentse Aa. Uit de Drentse Aa wordt jaarlijks 7 miljoen m3 oppervlaktewater onttrokken om drinkwater te maken voor de stad Groningen en Eelde-Paterswolde. De oppervlaktewaterwinning is uitgebreid om zo de grondwaterwinning te kunnen verminderen en daarmee de verdroging van natuurgebieden te verminderen. Het oppervlaktewater wordt aan het einde van het systeem bij De Punt ingenomen. Een voordeel hiervan is dat er in de winter en in de zomer voldoende water door de beek stroomt zodat voldoende water ingenomen kan worden. Een nadeel is dat het water niet alleen door natuurgebied, maar ook door landbouw- en stedelijk gebied stroomt en hiervan effecten ondervindt. Hoe meer het beekwater verontreinigd raakt, hoe intensiever de benodigde zuivering. WBG streeft ernaar vervuiling van het beekwater te voorkomen.

Aantal waarnemingen boven de drinkwaternorm van 0,1µg/l

Ingezette maatregelen

De volgende maatregelen zijn getroffen om op een duurzame wijze oppervlaktewater te kunnen winnen met een zo beperkt mogelijke zuivering:

• Om de kwaliteit van het beekwater goed te houden, zijn beschermende regels vastgelegd in de Provinciale Omgevingsverordening van Drenthe. Langs de beek en de toeleverende waterlopen geldt een spuitvrije zone van vier meter vanaf de insteek van de beek.
• Er is een schaderegeling opgesteld tussen Waterbedrijf Groningen en LTO om boeren te compenseren voor de verminderde gewasopbrengst als gevolg van deze spuitvrije zone.
• Er zal geen water uit de beek worden gebruikt voor het vullen en spoelen van landbouwmachines. Hiervoor zijn 20 speciale vulplaatsen aangelegd.
• Voor de beek geldt een vaarverbod en de riooloverstorten zijn gesaneerd.
• In het landelijke project ‘Schone bronnen’ werken drinkwaterbedrijven, de gewasbeschermingsmiddelenindustrie, waterschappen en de land- en tuinbouwsector samen aan schoner water. Door bundeling van krachten en expertise worden gewasbeschermingsknelpunten in water pragmatisch en constructief opgelost. Omdat in het gebied van de Drentsche Aa de meeste technische maatregelen (zoals spuitvrije zones langs de beek) al zijn getroffen, ligt de nadruk op bewustwording van de gebruikers van gewasbeschermingsmiddelen en onkruidbestrijdingsmiddelen. Hiervoor is het project Schone Bron Drentsche Aa gestart vanaf 2011 tot heden.
• Naast waterwinning is het waterbedrijf actief in de gebiedscommissie die gaat over het beheer en behoud van het nationale park.

Lange termijn ideeën

• Aanbrenging bredere (>4 m) groenzone langs de beek of aanpassing van spuitvrije zone in teeltvrije zone. Aanvullende richtlijnen zouden opgenomen kunnen worden in de gebiedsdossiers.
• Vermindering van gebruik bestrijdingsmiddelen middels het beleid en voorlichting.
• Invoering duurzaamheidsbeleid of aanpassing kostprijs gewasbestrijdingsmiddelen om zo boeren bewust te maken om voor minder schadelijke stoffen te kiezen.

Opbrengsten

Win-win-aspecten

• De natuur in en rond de beek heeft baat bij deze maatregelen: de waterkwaliteit is verbeterd en op de oevers krijgen natuurlijke soorten meer kans.
• De reductie van grondwaterwinning draagt bij aan herstel van het grondwatersysteem.
• Omgekeerd heeft de drinkwaterfunctie ook baat bij de natuurontwikkeling doordat op de natuurgronden geen meststoffen en bestrijdingsmiddelen worden toegepast.
• Daarnaast biedt het natuurgebied volop mogelijkheden voor recreatie.
• De verwachting is, op basis van de huidige oppervlaktewaterkwaliteit, dat ook in de toekomst de oppervlaktewaterwinning gehandhaafd kan blijven en dat niet teruggegaan hoeft te worden naar een grondwaterwinning.
• Het faciliteren van landbouwontwikkelingen die de waterkwaliteit in het stroomgebied bevorderen leidt tot nieuwe kennis die ook elders gebruikt kan worden.

Belangrijke randvoorwaarden zijn:

• Een afgebakend stroomdal dat jaarrond een voldoende grote winbare waterstroom levert.
• De waterkwaliteit in het stroomdal moet zodanig gegarandeerd kunnen worden dat met zuivering de drinkwaterkwaliteit behaald kan worden tegen maatschappelijk verantwoorde kosten.
• Bereidheid tot meewerken van omgevingspartijen aan een gezamenlijke lange termijn visie en verantwoordelijkheid om het stroomdal zo schoon mogelijk te houden (met vastgelegde afspraken). Dit is minder complex in een stroomdal waar enkele partijen actief zijn.

Openstaande vragen:

• Beschermingzones van oppervlaktewaterwinningen beperken zich tot kleine gebieden die grenzen aan het innamepunt. Voor de bescherming is echter het hele stroomgebied van belang. Hoe kan de bescherming van oppervlaktewaterwinpunten beter geregeld worden?
• Aanpak van een stroomdal wordt lastiger als er meer actoren actief zijn.  Om het aantal actoren te beperken zijn mogelijk grootschaligere aanpassingen aan de ruimtelijke ordening nodig, hoe kan je dit bewerkstelligen?

Meer informatie

Theo Vlaar, Waterbedrijf Groningen
www.waterbedrijfgroningen.nl

Dit voorbeeld is toegevoegd in 2014.

Literatuur:

• Interview met Theo Vlaar en www.waterbedrijfgroningen.nl